1. Inleiding

Dit is vir my 'n groot eer om die amp van Kanselier van die Universiteit van Pretoria by hierdie plegtigheid formeel te aanvaar. Ek is dankbaar vir die geleentheid om aan my Alma Mater 'n klein bietjie terug te kan gee van die baie wat ek van hom ontvang het.

Ek bring hulde aan my voorganger, dr Anton Rupert, wat vir 'n dekade, van 1987-02-19 tot aan die einde van Desember 1996, hierdie pos met eer gevul het. Hy het dit met waardigheid gedoen en aan die amp van Kanselier 'n status verleen wat groot eise aan sy opvolgers stel. Dit is vir my 'n voorreg om in sy voetspore te kan volg.

2. Die veranderende wêreld-omgewing

Ons leef in 'n tydperk van groot verandering wat eerstens 'n wêreldgebeurtenis is, wat voorts ons land en ons mense wesentlik raak, en wat die aard en die vorm van bekende strukture soos regeringstelsels, ekonomiese leerstellings, godsdiensverbande, opvoedingsisteme en kulturele ordes aanraak. Dit is 'n nuwe spel met nuwe reëls waarin 'n nuwe strategie vir die bereiking van nuwe doelwitte beoefen sal moet word.

Die ontwikkeling van die moderne elektroniese tegnologie is besig om die lewenswyse van mense net so ingrypend te verander as wat die landbourevolusie van die Middeleeue en die groot nywerheidsomwentelinge in die middel van die agtiende, en teen die einde van die negentiende eeu, gedoen het. Nou, in die laaste gedeelte van die twintigste eeu, beleef ons nie net die einde van nog 'n millennium nie, maar ook die aftakeling van baie van die wesenlike eienskappe wat die lewenswyse van feitlik die ganse mensdom oor die afgelope twee eeue gemaak en gevorm het. Ons staan nou aan die einde van 'n lang tydvak wat deur die nywerheidsrevolusie ingelei is en waartydens mag en rykdom deur die besit van grondstowwe, kapitaal en ondernemersvernuf bepaal is. Ons het die einde van kommunisme beleef; die einde van 'n wêreld waarin 'n enkele land oorheersing oor andere met geweld kon soek en afdwing; die einde van die na-oorlogse kapitalisme; en van die afhanklikheid van die massa werkers van groot werkgewers en die enkele besitters van welvaart.

Die elektroniese revolusie van die afgelope twee dekades het reeds die weg gebaan vir 'n geïntegreerde wêreldgemeenskap waarin belangegroepe met mekaar deur middel van elektroniese netwerkstelsels óór lands- en seegrense heen verbind word. Die konvensionele begrip van 'n nasie of 'n volk wat in 'n omlynde en beperkte geografiese gebied onder 'n enkele regeringseenheid saamgevoeg is, kan in hierdie proses baie van sy historiese waarde en betekenis verloor. Mág wat in die verlede op die eksklusiewe toegang tot inligting en kennis, en die beheer oor beperkte beskikbare hulpbronne gebaseer is, kan nie meer deur regerings of belangegroepe vir hulself beskerm word nie. Mag en rykdom is nou nie meer uitsluitlik in die besit van grond en grondstowwe of kapitaal opgesluit nie, maar ook in intellektuele vermoëns. Elke individu kan nou toegang verkry tot die bron van 'n universele verspreidingsnetwerk wat inligting en kennis binne die bereik van almal plaas. Dit is in elke persoon se vermoë om uit dié bron meer inligting en kennis te tap. Dit is elke persoon se eie taak en verantwoor-delikheid om van die inligting en kennis wat só maklik verkry kan word, vir homself wysheid en insig te ontwikkel.

Enige proses van revolusionêre verandering bring onvermydelik onsekerheid mee. Die toekoms is nie nou meer maar net 'n verlengstuk van die verlede nie. 'n Rekenaar-program wat op gevestigde patrone en verwantskappe gebaseer is, kan nie in hierdie omstandighede meer gebruik word om die toekoms te voorspel nie. Die formules waarop sukses in die verlede gebou is, geld nie meer in dié nuwe omstandighede nie. Al wat duidelik is, is dat die verlede verby is, en dat die wêreld van môre anders gaan wees. Daar is geen padkaart wat die weë in hierdie nuwe toekoms aanwys nie -- daar is inderdaad in die terra incognita geen gebaande paaie wat gevolg kan word nie. Ons word weer pioniers, avonturiers of ontdekkingsreisigers, wat die nuwe wêreld van dag tot dag moet ontdek en dit vir onsself moet oopstel soos ons daarin voortbeweeg.

So 'n tydperk van revolusionêre verandering bring ook sy uitdagings mee. 'n Gedwonge proses van aanpassing prikkel die vermoëns van die mens optimaal om meer dinamies te wees, om nuwe dinge te inisieer, om nie maar net aan te hou om die daaglikse dinge reg te doen nie, maar veral om die regte dinge elke dag te doen op die pad van ontdekking. Dit is 'n wêreld van uitdagings waarin die netwerk geleidelik belangriker word as regerings, waarin kennis uit algemeen beskikbare en maklik toeganklike bronne gehaal kan word en waarin die verwerfde kennis selfs met beperkte middele deur elke individu vir homself in groter wysheid verwerk kan word. Inligting en kennis wat tot wysheid lei, en dus ook tot mag, kan in die nuwe wêreld deur elkeen op elke vlak van die samelewing bekom en gedeel word. Die leier is nie meer die persoon wat die alleen-kennis besit nie, maar dié een wat weet hoe om die gesamentlike kennis van hom en sy kollegas te ontwikkel en dit tot die gesamentlike voordeel van die gemeenskap in te span. Die leier word meer 'n fasiliteerder, en nie 'n oorheerser nie.

Hierdie nuwe toekoms word nie beplan nie -- dit is net besig om plaas te vind. 'n Kenmerk van die elektronies-gedrewe globale kommunikasiestelsel is juis dat dit onbepland is. Elke gebruiker van die netwerk ag homself 'n onafhanklike middelpunt van die stelsel te wees. Die tegnologie is geskep, die mens se drang na kennis en na 'n wegbreek uit die engte van 'n tradisionele lewenswyse wat lank reeds nie meer algemene bevrediging gee nie, moedig verandering aan. Die tegnologie het 'n nuwe wêreldomgewing geskep wat nie meer deur regerings beheer kan word nie en wat verandering maklik gemaak het. Rekenaargeheue-grepe kom nie met treine of skepe of vliegtuie in 'n land aan nie. Dit gaan nie deur doeane- of migrasieposte nie. Dit kan nie deur regerings beheer of belas word nie. Maar dit versprei kennis en skakel mense van oral oor die wêreld in 'n deurlopende intydse-stelsel met mekaar. Die wêreld en wêreldgebeure kan nou in ons eie studeerkamers op 'n reële en onmiddellike tydsbasis beskikbaar gestel word.

Die vraag ontstaan of ons as Suid-Afrikaners reeds in hierdie stadium daarop voorberei is om die uitdagings van hierdie nuwe opwindende wêreldomgewing aan te pak?

3. The changing South African environment

South Africa is part of this changing global environment. The Internet communication system is creeping into the daily routine of the business world, of the politician, of the service industries and of the educators. The South African markets for goods and services are being integrated into the world-wide system with the liberalisation of economic, social and political policies. Trends and developments in our country are being influenced progressively more and more by changes in the global markets. Prices on the Johannesburg Stock Exchange and the Bond Exchange of South Africa are being affected on a daily and even hourly basis by movements in the Dow Jones in New York, the Nikkei share price index in Tokyo, and the Financial Times Stock Exchange Index in London. The exchange rate of the rand is affected directly and instantaneously by volatile movements in the international currency markets.

For South Africa, the process of integrating into and being part of a rapidly changing world environment provides a double challenge. South Africans must, during this period of global transformation, also adapt to changes in the socio-political structure of our own country. The reforms of the past five years created a new South Africa that, as with the global environment, brought with it uncertainty and new uncharted roads. And, as with the international experience, the process of change stimulates thinking and innovation and provides new challenges and opportunities.

The South African process of reform holds further similarities with the contemporary process of global revolution. It also cannot be stopped by governments or prevented from continuing by vested interests or sectoral egoism. It is also cutting across a multi-cultural society and defies artificial and indefensible boundaries of the past. The fulcrum of power is shifting, and the process of democratisation is changing the structure of governments, business practices and public administration. As in the world context, there is general understanding that the past has come to a close and the future will be different. And there are fears for what this unknown future will bring forth. There is an urgent need for the creative rethinking of a future that will be determined to an important extent by our ability to adjust to the realities of an inevitable changing environment. The world is changing, South Africa is changing, and the processes of change bring with them little security, but great opportunity.

The tempo at which change is taking place, both globally and nationally, has accelerated at an almost frightening pace in recent times. The capacity and speed of modern technology expand much faster than the ability of human beings to adapt and assimilate. This contributes to a growing feeling of uncertainty and the rising fear of a future that cannot be visualised against the experience and the knowledge of a bygone era. Virtually the only predictable trend is continuing change, and the challenge for all South Africans is to adapt to the new environment, and to participate actively and constructively in the making of our own future, instead of just responding to change in a passive way of continuous resistance.

Despite the many hidden uncertainties surrounding the future brave new world, the veil has been lifted sufficiently to provide some guidance on the changing pattern of society and its future activity. With the globalisation of economic, social, and may be, eventually even political systems, certain basic universal principles will come to govern success and achievement. The world-wide web will bring transparency and disclosure of what individuals, businesses, financial operators, traders and politicians do and practice in their own selfish interest, and how their actions will affect the interest of the community at large. Basic principles pertaining to human relationships, for instance fairness, justice, honesty, integrity and above all trust, will be judged by the invisible hand of the international markets, be it in the production, distribution or marketing of goods, services, labour or finance. The nation that wants to succeed will have to respect and observe these established basic virtues.

In the globalised community, size will no longer be decisive on the outcome of corporations. The smaller organisation may even have a better chance of success than the unmanageable multinational conglomerate. In a country such as the United States of America, the process of adjustment by many large-scale corporations is already reflected in down-sizing, outsourcing, unbundling and retrenchment. Once again, with only little capital but sufficient knowledge and wisdom, many small persons will be able to become the successful entrepreneurs of the future economy. Bill Gates, the most successful entrepreneur of modern America, started his Microsoft Company with but a small amount of capital.

Management of the organisation will have to change drastically. The "flat" structure with group participation will replace the command configuration of the past where all intelligence and wisdom resided at the top and orders on what they had to do to achieve goals set by the bosses were passed through middle managers down to the workers. In the emerging future structure, management will only facilitate and enable the real creators of wealth, that is the workers, to add value and to produce results. Knowledgeable leaders at all levels of activity will motivate and drive the production processes. The emphasis will switch from management to leadership. The strong man in the future organisation will not be the manager, but the leader of leaders.

As the world is becoming a global economy and a global market place, future competition and future marketing will also become global. The art will be to think and plan on a global basis, but to act and perform in a national arena. South Africa is a country faced with major demands on its limited economic resources. We still have to bring many of our own people into the second wave world of the past century, and yet at the same time we have to move into the next millennium with the third wave of a new world of technology and information. There is for us an even more urgent priority than linking to the electronic world-wide network, and that is first to create the capacity and the ability in South Africa to use the new dynamic system to our own advantage. We cannot do enough with education and training to eliminate existing backlogs as quickly as possible.

These are just a few glimpses of the future, and the exciting new world of which South Africa is in the process of becoming an integrated part. The question still remains: How prepared are we at this juncture to accept the challenges of the changing international and domestic environment in which we shall have to live and survive?

4. Die aanvaarding van die uitdaging

Daar is net één manier om die uitdaging van verandering te aanvaar en die geleenthede van die nuwe wêreldomgewing aan te pak, en dit is deur opleiding, die uitbreiding van kennis en die ontwikkeling van wysheid.

Die veranderende wêreld maak dit noodsaaklik dat die proses van opleiding 'n lewenslange avontuur sal wees, en nie tot die formele onderrig in primêre, sekondêre en tersiêre inrigtings beperk sal wees nie. Opleiding moet in elke onderneming, in elke huisgesin en in elke volwasse gemeenskap op 'n deurlopende basis volgehou word. Die nuwe tegnologie maak dit vir ons almal moontlik om voortdurend meer en meer te leer, wat ookal ons vakgebied mag wees.

Teen die agtergrond van die snelle omgewings-veranderings is dit heel waarskynlik dat die vaardighede waaroor die meeste mense in 1997 beskik, onvoldoende sal wees wanneer hulle die uitdagings van die jaar 2000 moet aanpak. 'n Amerikaanse deskundige het onlangs beweer dat kennis in die moderne elektronies-gedrewe beroepe elke twee tot drie jaar verdubbel. 'n Persoon in hierdie beroepe se kennis moet dus oor dieselfde tydperk van twee tot drie jaar verdubbel as hy maar net wil bly waar hy is. Die verskil in die lewenstandaarde tussen mense gaan in die veranderde toekoms nie meer soseer bepaal word deur die verskil in wat hulle het nie, maar wel deur die verskil in wat hulle weet.

Die strategiese bronne vir ontwikkeling sal in die toekoms méér uit die menslike brein gehaal moet word in die vorm van idees en informasie, en nie meer in hoofsaak uit die grondstowwe van die natuur nie. Dit vestig opnuut die aandag op opleiding en die ontwikkeling van die menslike brein. Die grootste bron van toekomstige welvaart lê opgesluit in die onontwikkelde gebied tussen die twee ore van die menslike liggaam. In die 21ste eeu wanneer die wêreld rondom inligting, kennis en wysheid sal wentel, sal breinkrag die rol moet oorneem wat mannekrag in die nywerheidstydperk van die afgelope twee eeue vervul het.

Gelukkig is dit so dat moderne navorsing op die gebied van die gene-ontleding en die breinsel-geheime aandui dat een van die mees onontdekte terreine van die mens se bestaan juis in daardie gebied tussen sy twee ore lê. Hier is 'n ontdekkingsreis wat nog vele verrassings gaan oplewer.

Ek volstaan dus deur te sê dat die veranderende omgewing waarin ons lewe 'n groot taak plaas op ons opleidingsinrigtings, en veral op sodanige instellings wat op die gebied van die tersiêre opleiding baie verantwoordelikhede dra. Ook hier moet groot aanpassings gedoen word. Dit gaan nie meer oor wát jy leer nie, maar hóé jy leer. En of jy leer om aan te hou leer. Want in hierdie nuwe wêreld van snelle verandering word opleiding 'n nimmereindigende proses wat uit die klaskamer saamgedra moet word na die werk- en woonplek van elkeen wat in die toekoms sukses sal wil behaal.

Die taak van ons Universiteit is nie meer om aan 'n student 'n graadsertifikaat na 'n paar jaar van formele opleiding te oorhandig nie, maar om van hom 'n student vir altyd te maak. Ek glo dat die aangewese Rektor en Visekanselier aanstons verder hieroor sal uitbrei, naamlik oor hoe die Universiteit van Pretoria hom reeds aangepas het en nog verder sal aanpas om oor die grense van meervoudige kulture heen van ál ons studente vir altyd studente te maak. Dít is die gemeensaamheid wat van ons almal aan hierdie Universiteit dieselfde mense maak met dieselfde doelstellings, dieselfde uitdagings en dieselfde toekoms waarvan so min nog werklik verstaan word. Ons studente van vandag gaan almal môre deel wees van hierdie onbekende nuwe wêreld. Dit is ons taak, én julle taak, om nou deeglik daarvoor voor te berei.