1. Inleiding

Ek voeg graag my gelukwensing by dié van andere aan die Fakulteit Ekonomiese en Bestuurswetenskappe van die Universiteit van die Oranje-Vrystaat met sy sestigste verjaarsdag. Sestig jaar mag lank klink in die beperkte leeftyd van die mens, maar in die geskiedenis van 'n universiteit en 'n land is dit baie kort. Ek wens dus die Fakulteit geluk met sy "jong" verjaarsdag en spreek die hoop uit dat hy, in die baie jare wat nog vir hom voorlê, steeds 'n groot bydrae sal lewer tot die opleiding van ekonome wat in die diens van Suid-Afrika hul bydrae sal kan lewer.

Teen die agtergrond van 'n wêreldwye integrasie van die ekonomiese stelsels van lande word die behoefte aan die opleiding van ekonome ál belangriker. Hier in Suid-Afrika word die meerderheid van opgeleide ekonome meesal sakemanne wat uiteindelik méér op die vlak van die mikro- of bedryfsekonomie funksioneer. Hulle verkry ná hul formele opleiding 'n belangstelling in 'n spesifieke organisasie of bedryfsrigting, of enkele sektor van die ekonomie. In dié proses verloor hulle die objektiwiteit van die makro-ekonoom en word hul menings oor die totale ekonomiese bedrywigheid en oor makro-ekonomiese beleid deur gevestigde belange beïnvloed.

Die integrasie van wêreldmarkte, en veral van die finansiële markte, skep egter 'n groeiende behoefte aan die suiwer makro-ekonoom wat wêreldwye neigings en totale markwaarderings beter sal kan ontleed en aanbied. In die toekoms gaan makro-ekonomiese beleid en die verloop in binnelandse ekonomiese bedrywigheid nie meer uitsluitlik deur die behoeftes van die individuele land of die doelstelling van 'n nasionale regering bepaal word nie, maar eerder deur die siening en die vereistes van 'n wêreldwye ekonomiese gemeenskap. Die taak van die uni-versiteit, en van hierdie Fakulteit aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat, om goeie makro-ekonome op te lei, word dus nou selfs nog meer belangrik as wat dit in die verlede was.

Die feit dat hierdie Fakulteit vanjaar sestig jaar oud is, het my daartoe gelei om ietwat terug te kyk oor die veranderings gedurende die afgelope sestig jaar in die breë beginsels van die makro-ekonomie. Ek wil graag vier algemene fases onderskei wat met die Keynesiaanse ná-depressie tydperk begin toe hierdie Fakulteit in 1937 sy ontstaan gehad het; daarná volg die Bretton Woods-stelsel van die ná-oorlogse tydperk, wat van ongeveer 1947 tot 1967 strek; dit word gevolg deur 'n nuwe tydperk waarin die klem verskuif het van die vraagkant van die ekonomie na die aanbod- of produksiekant; en uiteindelik kom ons by die moderne nuwe ekonomie van wêreldwye integrasie.

2. The Keynesian demand-managed economy

When this Faculty of Economics was established in 1937, the world was still recovering from the disastrous economic depression of the early nineteen-thirties. Destroyed by the collapse of asset prices, both of financial instruments and property, and by the default and closure of many private sector institutions, world-wide unemployment increased to a devastating level. The emphasis in macroeconomic policy was on how to revive the economies of the major industrial countries and, through increased demand, restimulate production and employment.

In February 1936, the great British economist John Maynard Keynes, published his classical treatise on economics called "The General Theory of Employment, Interest and Money". His directives for economic recovery were aimed very clearly at the stimulation of demand. Governments had to spend more, even if they could not finance it from normal sources of revenue. A deficit on the budget was, in the circumstances of the time, fully justifiable. Central banks had to create more money, and make loans available even at zero interest rates. Central banks were also expected to finance, or partly finance, budget deficits for governments. Inflation was not recognised as a threat of the time and the many idle production resources had to be harnessed to produce more goods and services.

The Keynesian economics undoubtedly made an important contribution to the extrication of the world from the economic quagmire of the first half of the third decade of this century. The period up to the outbreak of the Second World War in 1939 was, unfortunately, too short to test the sustainability of Keynesian economics. The military actions of Germany and, to a lesser extent, Italy at that time, and the counter-reaction of other nations, created an even more severe world crisis during which normal macroeconomic principles were fully suspended.

3. The Bretton Woods system of economic restructuring in an environment of fixed exchange rates

A second clearly distinguishable phase in the macroeconomics of the past sixty years was introduced after the end of the War in 1945/46. The industrial countries, particularly in Europe, once again had to face a problem of major economic restructuring. Different from the nineteen-thirties, however, at least one major economy, that of the United States of America, was not destitute. A new economic revival programme could therefore on this occasion be built around the strength of the American economy.

The Marshall Aid Plan for the transfer of billions of dollars of special economic assistance from the United States to the destroyed European economies not only restored vitality to the countries on the Eastern side of the Atlantic Ocean, but also benefited the United States' economy tremendously. The world economic order that developed in this special environment was therefore not surprisingly built around the American dream of a free-market economy, of a US dollar-based international payment system, and a US-dominated international trade pattern.

The Bretton Woods Agreement, in terms of which the International Monetary Fund (IMF) and the World Bank were created, provided the conduit for the internationalisation of the US dollar-based system. Economic policy in the Western world was targeted towards the liberalisation of markets, and particularly of international trade. The task of central banks became to work towards currency convertibility, the gradual elimination of restrictions on international trade and the protection of a stable exchange rate system. All exchange rates were linked to the US dollar in a world-wide parity grid and, through a fixed US dollar price for gold, indirectly also to gold.

In the Bretton Woods system, as it gradually evolved during the nineteen fifties, the maintenance of an established exchange rate became almost gospel. Although the IMF's Articles of Agreement provided for the adjustment of exchange rates in cases of fundamental economic disequilibrium, a devaluation of a currency came to be regarded as an admittance of bad internal macroeconomic management by the country concerned. Within this constraint, however, countries were relatively free to pursue their own domestic macroeconomic policy goals.

Whereas restrictions on trade transactions were gradually removed by most countries, controls on capital movements were retained, and often supported and encouraged by the IMF. This enabled countries to pursue relatively independent monetary policies, and to manipulate domestic interest rates, and tolerate higher inflation.

Two specific features of the macroeconomic develop-ments of the twenty-year period from 1947 to 1967 must be singled out, however. They are:

firstly, the fact that a substantial element of Keynesian demand management was carried into the early years of the Bretton Woods era; and

secondly, a major part of the World, particularly countries in Eastern Europe, did not subscribe to the US dollar-based new world economic doctrine. They were the Communist countries, led by Soviet Russia. Their economic system was one of central planning and state control over the total economy.

Both of these two basic weaknesses contributed to the breakdown and eventual collapse of the Bretton Woods system of fixed exchange rates, and to the development of a more integrated world economic environment.

4. Transition to "supply-side" economics

The continued use by many countries of monetary policy for demand-side management, even after the economies of the major Western industrial countries were revitalised in the nineteen sixties, was not reconcilable with a new macroeconomic environment where growth in the aggregate demand for goods and services almost regularly exceeded the capacity of economies to produce and supply more goods and services. This often led to friction amongst conflicting macroeconomic activities within economic systems, and to overheating that stimulated inflation. Indeed, the nineteen-sixties and early seventies were characterised by stop-go policies, boom-bust developments and periodic international financial crises in the fixed par value exchange rate system. Throughout this period, inflation increased to higher levels on a world-wide basis.

Die Bretton Woods-stelsel het begin verkrummel met die goudkrisis van middel-Maart 1968, toe die tweeprys-stelsel vir goudbemarking ingestel is. In 1971 het 'n aantal lande in Europa van die vaste wisselkoersstelsel weggebreek. In Mei 1972 is die inwisselbaarheid van die VSA dollar in goud opgeskort en het die dollar met 7,8 persent gedepresieer -- die eerste verandering in die waarde van die VSA dollar sedert 1935. Hierná het die stelsel van vaste wisselkoerse geleidelik verdwyn. Teen die einde van die sewentigerjare het 'n nuwe, meer markgeoriënteerde, internasionale ekonomiese stelsel tot stand gekom wat die wêreld se finansiële markte in 'n belangrike mate losgemaak het van die rigiede Bretton Woods-stelsel van vaste wisselkoerse. Swewende wissel-koerse wat deur die vraag na en die aanbod van buitelandse geldeenhede in valutamarkte bepaal is, het die plek van vasgepende wisselkoerse ingeneem.

Die stelsel wat gedurende die sewentigerjare tot stand gekom het, is dikwels as 'n "non-system" beskryf, veral vanweë die ongeordende wyse waarop die aanpassings plaasgevind het. Dit het nietemin die basis gevorm waarop redelik revolusionêre veranderings in makro-ekonomiese denke in die tagtigerjare geskoei is. Hierdie verande-rings, wat destyds as "Thatcherism" en "Reaganism" beskryf is, het die klem van makro-ekonomiese beleidsbepaling van beheer oor die vraagkant van die ekonomie na bestuur van die aanbodkant verskuif. Die aandag is nou gevestig op wat gedoen moet word om die produksievermoë van die ekonomie te verhoog en nie soseer meer om totale vraag te bestuur of te beïnvloed nie. Daar was voldoende vraag, veral as die groot behoeftes van die opkomende en ontwikkelende ekonomieë ook in berekening gebring is.

Dit het 'n nuwe doelwit en verantwoordelikheid vir monetêre beleid en vir die taak en funksies van die sentrale bank geskep. Wat kon sentrale banke in hierdie nuwe makro-ekonomiese omgewing doen om die verhoging van die ekonomiese produksiekapasiteit van 'n land te bevorder? In die gemeenskap van die sentrale bankwese is daar gedurende die verloop van die tagtigerjare 'n groot mate van ooreenstemming oor die antwoord op hierdie vraag bereik. Sentrale banke moet naamlik verseker dat daar ten alle tye 'n mate van betreklike finansiële stabiliteit in die ekonomie aanwesig sal wees. Sodanige finansiële stabiliteit bied nie noodwendig 'n versekering vir hoër ekonomiese groei nie, maar is wel 'n belangrike voorwaarde of voorvereiste waarsonder standhoudende ekonomiese groei nie moontlik sal wees nie.

Die taak van die Reserwebank het dus 'n meer medium- en langtermyn doelstelling geword wat nie meer noodwendig met die periodieke veranderings in die sakesiklus tred hoef te hou nie. Die doelstelling van die sentrale bank moet natuurlik nog steeds die oorwegende ekonomiese mikpunte van hoër groei, méér indiensneming en groter welvaart vir die totale gemeenskap ondersteun, maar dit nie self regstreeks probeer bewerkstellig nie. Monetêre beleid het slegs 'n intermediêre doelstelling verkry, wat onregstreeks tot die finale landsoogmerke van die regering met sy algehele ekonomiese beleid kan bydra. Ekonome verskil nog dikwels van mekaar oor wat presies hierdie doelstelling van algehele finansiële stabiliteit nou eintlik beteken. Dit word egter redelik algemeen aanvaar dat 'n lae inflasiekoers as die belangrikste maatstaf vir die meting van die sukses van die monetêre beleid moet dien.

Gedurende die vroeë tagtigerjare het die Kommunis-tiese stelsel met sy beheerde ekonomiese orde, wat reeds as een van die swakhede van die vorige stelsel uitgewys is, ook verkrummel. Die veranderings wat in die vroeë tagtigerjare plaasgevind het in die makro-ekonomiese bestel moes dus nie net die verval van die Bretton Woods-stelsel akkommodeer nie, maar ook die verval van die Kommunisme.

5. 'n Nuwe wêreldwye geïntegreerde ekonomiese stelsel

Die laaste fase van makro-ekonomiese verandering gedurende die kort leeftyd van hierdie Fakulteit het oor die afgelope tien jaar plaasgevind. Dit is veral moontlik gemaak deur die elektroniese omwenteling wat die intydse, regstreekse skakeling van wêreldmarkte in 'n internasionale netwerk moontlik gemaak het. Die impli-kasies van hierdie wêreldwye integrasie ("globalisation") van ekonomiese markte vir die bepaling van makro-ekonomiese beleid word nog nie goed verstaan nie, en is miskien ook nog nie duidelik uitgespel nie. Die wêreld het miskien in hierdie stadium groot behoefte aan 'n nuwe John Maynard Keynes, of soek na die leiding van 'n Thatcher of 'n Reagan, om rigting aan die makro-ekonomiese ordes van die nuwe wêreldwye omgewing te verleen.

Wat wel reeds duidelik is, is dat lande wat deel van hierdie geïntegreerde globale ekonomiese stelsel wil wees, nie meer ten volle onafhanklik kan optree met die bepaling van 'n eie nasionale ekonomiese beleid nie. Daar moet begrip wees vir en erkenning van die dissiplines van 'n wêreldekonomie wat deur miljoene operateurs van elektroniese hulpmiddels geformuleer word, en wat deur die onsigbare hand van die markmeganisme feitlik geruisloos toegepas word.

Die vraag is nou of 'n land soos Suid-Afrika wel deel van hierdie geïntegreerde wêreldstelsel wil wees, en of ons nie eerder ons eie ekonomiese sake in isolasie wil bestuur nie? As daar egter gelet word op die groot behoefte wat Suid-Afrika het aan buitelandse belegging en in 'n uitbreiding van ons deelname in die groeiende internasionale handel, het ons geen keuse nie. Suid-Afrika moet homself geleidelik by die geïntegreerde en uitdagende nuwe wêreld ekonomiese orde inskakel, of so nie 'n laer ekonomiese groeikoers met groter armoede in die toekoms aanvaar.

Vir die monetêre beleid beteken dit dat die mate van finansiële stabiliteit wat ons hier moet handhaaf, redelik in pas sal moet wees met wat ander lande in die res van die wêreld as norm en standaard sal vestig. En dít beteken 'n redelik lae inflasiekoers, wat in die huidige opset nie juis hoër as 5 persent per jaar behoort te wees nie. Dit beteken ook die handhawing van realistiese reële rente-koerse wat Suid-Afrika steeds aantreklik sal maak vir die internasionale belegger.

6. Gevolgtrekking

Daar verskyn talle bewyse feitlik daagliks in die media wat daarop sinspeel dat baie Suid-Afrikaanse ekonome nie met hierdie veranderings in die ekonomiese denke oor die afgelope sestig jaar tred gehou het nie. Selfs nou nog word daar van tyd tot tyd druk op die Reserwebank uitgeoefen om in die styl van die Keynesiaanse benadering monetêre beleid doelbewus aan te wend om totale reële vraag in die ekonomie na die een of ander kant toe te beïnvloed.

Druk word op die Reserwebank uitgeoefen om meer geld te skep ten einde rentekoerse af te forseer, ongeag wat die algemene finansiële toestand in die land is, of wat die gevolge daarvan vir inflasie sal wees. Versoeke word tot die Minister van Finansies gerig om steeds meer en meer staatsuitgawes aan te gaan wat die tekort op die Begroting groter, en nie kleiner nie, sal maak.

Indien Suid-Afrika hierdie soort ongedissiplineerde makro-ekonomiese beleidsbenaderings in die praktyk sou begin toepas, sal die weg op die pad na wêreldintegrasie vir ons baie moeilik word. Hoe graag ons ookal soms ander voorkeure sou wou gehad het, kan ons nie deel van die wêreldorde wil wees, en dan nog steeds volgens ons eie reëls wil speel nie.

Die Fakulteit Ekonomiese en Bestuurswetenskappe aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat, en so ook aan al ons ander universiteite, het 'n groot taak om ekonome op te lei wat beter insig in hierdie nuwe globale ekonomiese orde van die toekoms sal hê.

Ek wens u nog eens geluk met die sestig jaar wat verby is, en voorspoed met die honderde wat nog voorlê!